ในภาวะวิกฤตมีสิ่งที่ต้องรับผิดชอบ 2 เรื่องหลักๆ ทั้งสองเรื่องนี้มีความสำคัญพอๆ กัน นั่นก็คือต้องแก้ปัญหาทันทีและพยายามป้องกันไม่ให้ปัญหาเกิดขึ้นอีก ในสถานการณ์ที่ไวรัส COVID-19 ระบาดอยู่นี้ โลกต้องรักษาชีวิตผู้คนให้ได้ ขณะเดียวกันก็ต้องหาทางรับมือกับไวรัสระบาดด้วย

"ปัญหาไวรัสโควิด-19 ระบาดนี้ ถือเป็นความท้าทายในระยะยาว เราต้องพัฒนาทั้งศักยภาพในการตอบสนองต่อสถานการณ์ที่ไวรัสกำลังระบาด ซึ่งไม่ใช่เรื่องใหม่ ผู้เชี่ยวชาญด้านสาธารณสุขถกเรื่องนี้กันมาหลายปีแล้ว เหมือนไข้หวัดใหญ่สเปน (1918 influenza epidemic) ที่เป็นโรคระบาดเคยเกิดขึ้นเมื่อร้อยกว่าปีที่ผ่านมา เป็นเชื้อไวรัสสายพันธุ์ H1N1"

ข้อมูลจากองค์การอนามัยโลกระบุว่า เชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ H1N1 เคยเป็นสาเหตุทำให้เกิดไข้หวัดใหญ่สเปน Spanish Flu ที่ระบาดกันไปทั่วโลก หลังสงครามโลกครั้งที่ 1 (แต่มีที่มาจากสเปน จึงเรียกว่าไข้หวัดใหญ่สเปน แต่ไม่ระบุพื้นที่แน่ชัด) อัตราการเสียชีวิตอยู่ที่ 2%-3% มีผู้เสียชีวิตทั่วโลกมหาศาลถึง 20-50 ล้านราย คนที่ได้รับผลกระทบส่วนใหญ่เป็นคนหนุ่มสาว ส่งผลให้ GDP ติดลบ อยู่ที่อัตรา -16.9% ถึง 2.4%

เชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ H2N2 ถูกเรียกว่า Asian Flu คือไข้หวัดใหญ่เอเชีย เกิดขึ้นบริเวณจีนตอนใต้ ระหว่างปี 1957-1958 อัตราการเสียชีวิตต่ำกว่า 0.2% มีผู้เสียชีวิตทั่วโลกอยู่ที่ 1-4 ล้านราย คนที่ได้รับผลกระทบส่วนใหญ่เป็นเด็ก ส่งผลให้ GDP ติดลบ อยู่ที่อัตรา -3.5% ถึง 4%

เชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ H3N2 ถูกเรียกว่า Hong Kong Flu คือไข้หวัดฮ่องกง เกิดขึ้นบริเวณจีนตอนใต้ ระหว่างปี 1968-1969 อัตราการเสียชีวิตต่ำกว่า 0.2% มีผู้เสียชีวิตทั่วโลกอยู่ที่ 1-4 ล้านราย คนที่ได้รับผลกระทบคือคนทุกช่วงวัย ส่งผลให้ GDP ติดลบอยู่ที่ -0.4% ถึง -1.5%

ไข้หวัดใหญ่ระบาดเป็นสิ่งที่คาดการณ์ไม่ได้ สามารถเกิดขึ้นได้ทั่วโลกและสามารถเกิดขึ้นซ้ำได้อีก WHO หรือองค์การอนามัยโลกระบุว่า โรคระบาดไข้หวัดใหญ่เกิดขึ้นมาตั้งแต่ศตวรรษที่ 16 แล้ว ตารางด้านบนชิ้นแรกสะท้อนให้เห็นว่ามันเกิดขึ้นซ้ำได้อีกภายใน 50 ปี

นี่คือความท้าทายระยะยาว สถานการณ์จาก ไวรัสโควิด-19 เริ่มแย่ลงในช่วงสัปดาห์ที่ผ่านมาจนทำให้พวกเราเป็นกังวล และเขาก็หวังว่ามันจะไม่แย่ลงไปกว่าเดิม เขาบอกว่ามันมี 2 เหตุผลที่ทำให้เห็นว่า COVID-19 คือภัยคุกคาม

ประการแรก มันสามารถพรากชีวิตเด็กที่มีสุขภาพดีไปจนถึงคนสูงวัยที่สุขภาพมีปัญหาได้ ไวรัสมีความเสี่ยงที่ทำให้คนเสียชีวิตราว 1% (ย้อนกลับไปดูตารางด้านบน แม้จะอยู่ในอัตราการตายที่ดูเหมือนว่าจะอยู่ในระดับต่ำ ไข้หวัดสเปนในช่วงปี 1918 มีอัตราการตายอยู่ที่ราว 2-3% แต่เสียชีวิตมากราว 20-50 ล้านราย ขณะที่การตายจากไข้หวัดเอเชียในระดับ 0.2% ในช่วงปี 1957 มีผู้เสียชีวิตจำนวนมากถึง 1-4 ล้านราย)

ประการที่สอง การแพร่เชื้อมีประสิทธิภาพมาก ผู้ติดเชื้อไวรัสโควิด-19 สามารถแพร่เชื้อต่อได้อีก 2-3 ราย มีอัตราการติดเชื้อเพิ่มสูงขึ้น และคนที่ติดเชื้อยังไม่แสดงอาการให้เห็นด้วย Gates บอกว่าสิ่งนี้ อาจหมายความว่า COVID-19 อาจจะรุนแรงกว่าโรคเมอร์ส หรือโรคซาร์สด้วยซ้ำ เพียงไตรมาสเดียว ไวรัส COVID-19 แพร่เชื้อมากกว่าโรคซาร์สถึง 10 เท่า

(โรคซาร์สและโรคเมอร์สแสดงอาการให้เห็นชัดเจนกว่า ที่สำคัญโรคซาร์สมีคนติดเชื้อราว 26 ประเทศ ในจำนวน 8,000 กว่ารายเมื่อปี 2003 แต่ไวรัสโควิด-19 นั้น ล่าสุดติดเชื้อรวม 86,983 ราย)

ข่าวดีของเรื่องนี้ก็คือ รัฐบาลท้องถิ่น ประเทศต่างๆ ไปจนถึงหน่วยงานด้านสาธารณสุขสามารถรับมือได้โดยใช้เวลาไม่กี่สัปดาห์ จึงทำให้การระบาดมีอัตราช้าลง การให้ความช่วยเหลือแก่พลเมืองของประเทศต่างๆ เพื่อรับมือกับโรคระบาด การบริจาคของภาครัฐ และการเตรียมพร้อมของประเทศรายได้ปานกลางในการรับมือนี้ทำให้อัตราการแพร่กระจายของไวรัสช้าลง และทำให้สามารถรักษาชีวิตผู้คนในประเทศที่ยากจนได้ด้วย

โดยองค์กรที่เกี่ยวข้องกำลังช่วยเร่งมือกันทำงานเพื่อให้การรักษาผู้คนตลอดจนผลิตวัคซีนในการรับมือกับไวรัส COVID-19 ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ได้พยายามพัฒนาวัคซีนอยู่

ถ้าสามารถพิสูจน์ได้ว่ามันใช้แล้วได้ผลและปลอดภัยในสัตว์ ก็น่าจะนำมาขยายการใช้งานได้ในระดับที่กว้างมากขึ้นในช่วงต้นเดือนมิถุนายน ทั้งหมดที่ว่านี้ เราต้องทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทั้งระบบเพื่อที่จะรับมือกับโรคระบาดครั้งใหม่ที่จะเกิดขึ้นอีกต่อไปได้

องค์การอนามัยโลกระบุ ระยะการแพร่ระบาดของไข้หวัดใหญ่สามารถแบ่งออกเป็น 6 ระยะหรือ 6 เฟส แต่มีการรับมือแบ่งเป็นหลายช่วง ดังนี้

• เฟสที่ 1 คือเฟสที่มีการพบการติดเชื้อในสัตว์ แต่ยังไม่มีการรายงานว่าพบการติดเชื้อในมนุษย์
• เฟสที่ 2 พบว่ามีการติดเชื้อในสัตว์และเริ่มพิจารณาว่าไวรัสนั้นอาจแพร่เชื้อมายังมนุษย์ได้
• เฟสที่ 3 พบว่ามีการติดเชื้อจากสัตว์สู่คน เริ่มมีการแพร่ระบาดการติดเชื้อจากคนสู่คน

ทั้งเฟส 1 ถึง เฟส 3 นี้ถูกประเมินว่าเป็นช่วงที่มีความไม่แน่นอนในการแพร่ระบาด (Uncertain) ต้องมีการเตรียมพร้อมและมีแผนรับมือฉุกเฉินสำหรับโรคระบาดนี้

• เฟสที่ 4 การระบาดของไวรัสอยู่ในระดับกลางไประดับสูง (Medium to High) มีการแพร่เชื้อจากคนสู่คนรวดเร็ว มีการจำแนกไวรัสที่เป็นสาเหตุของโรคระบาดได้ ระยะนี้ต้องมีการควบคุมอย่างรวดเร็ว ต้องร่วมมือกับองค์การอนามัยโลกเพื่อจำกัดการแพร่เชื้อให้อยู่ในอัตราที่ช้าลง
• เฟสที่ 5 คือการระบาดของไวรัสในระดับสูง (High to certain) มีการแพร่ระบาดของไวรัสและพบว่า มีอย่างน้อย 2 ประเทศแพร่ระบาดไวรัสไปยัง 1 ภูมิภาค
• เฟสที่ 6 อยู่ในภาวะระบาดใหญ่ (Pandemic in progress)

ทั้งเฟส 5 และเฟส 6 แต่ละประเทศต้องมีแผนการรับมือในระดับประเทศ ทั้งสองเฟสนี้ต้องเตรียมพร้อมรับมือ เริ่มเข้าสู่ภาวะอันตราย

"ตอนนี้เราเจอปัญหาที่เรียก ว่าใหญ่มาก ใหญ่กว่าปัญหาระดับชาติก็คือปัญหาระดับโลกที่มีปัญหาเดียวกัน เราจะหยุดเรื่องนี้ได้เมื่อไหร่ ไม่มีใครรู้ ไม่มีใครตอบได้ เราต้องกักตุนอาหารเท่าไหร่ น้ำดื่มเท่าไหร่ ยารักษาโรคทั่วๆไปเท่าไหร่ ยาประจำตัวเท่าไหร่ ต้องซื้อแอลกอฮอล์ล้างมือกี่ขวด ต้องซื้อหน้ากากกี่อัน ไม่มีใครรู้ ไม่มีใครตอบได้ แล้วเงินสำรองเราจะอยู่ได้กี่วัน กี่สัปดาห์ กี่เดือน กี่ปี คิดหรือว่ามันจะจบลงง่ายๆ มีทางเดียวจะยุติโรคนี้ได้"

จะต้องมีวัคซีนแล้วจะคิดค้นได้เมื่อไหร่ จะสำเร็จหรือเปล่า ถ้าสำเร็จแล้วจะผลิตได้เมื่อไหร่ เพราะคนทั้งโลกก็ต้องการมัน ราคาจะกี่บาท จะมีปัญญาซื้อมาฉีดกันครบทุกคนได้ทั้งครอบครัวไหม อย่าหวังเพิ่งใคร แล้วคิดว่า วัคซีนตัวเดียว ชนิดเดียวจะเอาอยู่ไหม ถ้าไวรัสเกิดกลายพันธุ์ก็ไม่ได้ผล คาดการณ์ว่าอย่างเร็วคงมีวัคซีนช่วงสินปี 2563 ผลิตและนำเข้า (และมีปัญญาซื้อมาฉีด) คงได้ฉีดกลางปีหน้า

แล้วเราจะอยู่กันอย่างไร มันจะหนักหนาขึ้นไปเรื่อยๆทุกวันทุกวัน ต้องพึ่งตนเอง ปรับตัวเอง อย่าประมาท การป้องกัน คือหนทางที่ดีที่สุดในตอนนี้ ป่วยธรรมดาจะไปโรงพยาบาลยังลำบากและเสี่ยงมากในช่วงนี้

"เตรียมตัว เตรียมพร้อม อาหารตุนไว้ ปลูกพืชผัก เลี้ยงไก่ไข่ ถ้าทำได้จะดี ทำตอนนี้ อย่าทำตอนที่สายไป อย่าประมาท อย่ามองเป็นเรื่องตลก"